Nứt bê tông là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

Nứt bê tông là gì?

Nứt bê tông là hiện tượng xuất hiện khe hở, rạn nứt trên bề mặt hoặc bên trong khối bê tông, do ứng suất vượt ngưỡng chịu kéo hoặc các yếu tố phối hợp khác. Đây là vết phá vỡ cấu trúc cục bộ, giảm khả năng giữ liên kết và chịu lực của vật liệu.

Tần suất và kích thước của vết nứt phản ánh mức độ nguy hiểm với cấu kiện: từ các vết li ti có thể không ảnh hưởng đáng kể đến những vết nứt lớn gây giảm tuổi thọ, thấm nước hoặc mất an toàn. Việc phát hiện, phân loại, và đánh giá sớm là nền tảng để xử lý và quản lý chất lượng cấu trúc.

Phân loại vết nứt bê tông

Nứt bê tông được phân loại theo nhiều tiêu chí:

• Theo nguyên nhân: do quá tải, co ngót, nhiệt, hóa học, ăn mòn cốt thép, phản ứng kiềm – silic (ASR).
• Theo thời điểm xuất hiện: vết nứt sớm (trong 24 giờ - vài tuần đầu sau đổ bê tông), và vết nứt muộn (sau quá trình sử dụng vài tháng đến vài năm).
• Theo vị trí: trên bề mặt, dọc theo cốt thép, tại mạch ngừng, góc, chân cột hoặc gối đỡ.

Phân loại giúp xác định nguyên nhân sâu xa và lựa chọn phương pháp khắc phục phù hợp.

Nguyên nhân cơ học gây nứt

Ứng suất kéo vượt giới hạn chịu kéo của bê tông là nguyên nhân cơ học chủ yếu gây nứt. Khi chịu bending moment lớn hơn khả năng chịu kéo, vết nứt thường xuất hiện ở vùng chịu kéo.

Theo cơ học vật liệu, mô men uốn \(M\), khoảng cách tới trục trung hòa \(y\) và mô men quán tính \(I\) xác định ứng suất kéo θ qua công thức:

$\theta = \frac{M \cdot y}{I}$

Khi giá trị này vượt quá cường độ chịu kéo \(f_{t}\) của bê tông, khe nứt xuất hiện. Vật liệu bị biến dạng dẻo hoặc vỡ gãy ở vùng đó, khiến kết cấu yếu đi cục bộ.

Nguyên nhân vật lý và môi trường

Co ngót khô là hiện tượng bê tông giảm thể tích do mất nước. Nếu vật liệu không được dưỡng hộ, co ngót nội sinh tạo ra ứng suất kéo nội bộ và dẫn đến nứt, đặc biệt tại các vùng bị cản co như tiếp giáp.

Biến dạng nhiệt phát sinh do chênh lệch nhiệt độ giữa lõi và bề mặt, thường gặp ở bê tông khối lớn hoặc trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Mẫu nứt ngang hoặc ziczac do ứng suất nhiệt cao tạo ra.

• Co ngót khô gây ứng suất kéo nội sinh
• Chênh lệch nhiệt độ khiến bê tông nỡ phồng rồi nứt khi lạnh
• Tác động môi trường: đóng băng, khô hạn, chu kỳ ẩm khô

Nguyên nhân hóa học và ăn mòn

Phản ứng kiềm – silic (Alkali–Silica Reaction, ASR) là nguyên nhân hóa học phổ biến dẫn đến nứt bê tông. Khi kiềm trong xi măng (Na+, K+) phản ứng với silica hoạt tính trong cốt liệu, tạo thành gel kiềm–silic. Gel này hút nước và trương nở, tạo áp lực nội bộ làm xuất hiện các vết nứt nhỏ lan rộng theo thời gian.

ASR thường phát triển chậm trong vài năm đầu sử dụng, có thể làm giảm cường độ cơ học và tăng độ thấm ion Cl–. Biểu hiện thực tế là vết nứt dạng mạng, không định hướng rõ ràng, đôi khi có chất gel rỉ ra ngoài.

Ăn mòn cốt thép là nguyên nhân nội sinh đặc biệt nguy hiểm. Trong môi trường ẩm ướt và có CO2 hoặc Cl–, lớp thụ động bảo vệ thép bị phá vỡ, bắt đầu phản ứng oxy hóa:

$\text{Fe} + \text{O}_2 + \text{H}_2\text{O} \rightarrow \text{Fe}_2\text{O}_3 \cdot x\text{H}_2\text{O}$

Thể tích sản phẩm oxy hóa tăng gấp 2–6 lần, tạo ứng suất nở trong lớp bảo vệ bê tông, gây nứt theo phương song song với thanh cốt thép và làm bong lớp phủ ngoài.

Ảnh hưởng của nứt đến kết cấu và độ bền

Vết nứt không chỉ ảnh hưởng đến độ an toàn tức thời mà còn làm giảm tuổi thọ kết cấu. Các khe nứt tạo điều kiện cho nước, khí, muối và ion xâm nhập vào sâu trong bê tông, kích hoạt quá trình hóa học và tăng tốc độ ăn mòn cốt thép.

Trong dầm bê tông, nứt ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chịu cắt và độ cứng uốn. Trong sàn hoặc cột, nứt ảnh hưởng đến biến dạng, ổn định tổng thể và liên kết với các bộ phận khác. Với các kết cấu hạ tầng (cầu, hầm), vết nứt có thể dẫn đến mất ổn định cục bộ hoặc sự cố nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời.

Ảnh hưởng thẩm mỹ cũng cần lưu ý: các vết nứt nhỏ dễ trở thành điểm thấm nước, bám bẩn, rỉ sét lan rộng, ảnh hưởng đến niềm tin người sử dụng và tiêu chuẩn chất lượng công trình.

Phương pháp kiểm tra và đánh giá vết nứt

Các phương pháp phổ biến để kiểm tra nứt bao gồm:

• Quan sát trực quan: đo chiều rộng bằng thước đo khe nứt hoặc kính lúp thước đo (crack comparator).
• Thiết bị cơ học: gắn LVDT, strain gauge để ghi nhận biến dạng tại vết nứt theo thời gian thực.
• Kỹ thuật không phá hủy (NDT): siêu âm phản xạ (UT), radar xuyên sâu (GPR), ảnh nhiệt hồng ngoại, kiểm tra bằng chất chỉ thị huỳnh quang hoặc mực capillary.
• Phân tích kỹ thuật số: sử dụng camera AI để theo dõi chiều rộng, độ mở và tốc độ lan của vết nứt qua ảnh liên tục.

Các thông số được quan tâm gồm: chiều rộng (mm), chiều sâu (mm hoặc cm), độ mở vết nứt (crack opening displacement – COD), tốc độ phát triển theo thời gian, và vị trí tương quan với kết cấu chính.

Giới hạn cho phép chiều rộng vết nứt thường được quy định theo tiêu chuẩn thiết kế. Ví dụ, theo ACI 224R-01, chiều rộng cho phép dao động từ 0.3 mm (không ảnh hưởng đến độ bền) đến 0.05 mm (trong môi trường ăn mòn cao).

Giải pháp xử lý và ngăn ngừa

Các giải pháp xử lý bao gồm:

• Trám bằng keo epoxy hoặc polyurethane: dùng cho vết nứt tĩnh, giúp khôi phục khả năng liên kết.
• Bơm áp lực keo epoxy: dành cho vết nứt xuyên sâu hoặc dạng mạng, đảm bảo lấp đầy toàn bộ vết nứt từ bên trong.
• Gia cường bằng tấm sợi carbon (CFRP): tăng cường khả năng chịu uốn và cắt ở vùng bị suy yếu.
• Thay thế cục bộ: nếu bê tông bị hư hại sâu hoặc mất liên kết, phải đục bỏ, xử lý cốt thép và đổ lại bằng bê tông polymer hoặc vữa sửa chữa.

Về phòng ngừa, có thể áp dụng nhiều biện pháp đồng bộ từ giai đoạn thiết kế đến thi công:

Tài liệu tham khảo

1. American Concrete Institute (ACI). ACI 224R-01: Control of Cracking in Concrete Structures. https://www.concrete.org
2. Concrete Society. Cracks in Concrete: Diagnosis and Repair. https://www.concrete.org.uk
3. European Standard EN 1992-1-1. Eurocode 2: Design of Concrete Structures. https://eurocodes.jrc.ec.europa.eu
4. Portland Cement Association. Cracking in Concrete. https://www.cement.org/learn/concrete-technology
5. ASTM International. ASTM C876-15: Corrosion Potential of Reinforcing Steel. https://www.astm.org
6. U.S. Federal Highway Administration (FHWA). Evaluation and Repair of Concrete Structures. https://www.fhwa.dot.gov